Traktaĵo pri veganismo
En la lastaj jaroj mi tre intensive studis la etikon de animaloj.1 Precipe mi interesis (interesas) la animaloj, kiuj estas uzitaj en agrikulturo. Kun tiu temo oni aŭtomate devas okupiĝi kun la temo de homa nutro, kaj, kun tio, kun vegetarismo kaj veganismo.
Dum la jaroj mi diagnozis, ke ekzistas multaj malĝustaj informoj pri la situacio de animaloj, la necesecoj de homa nutro, kaj kaj kaj. La kaŭzo por tiuj malinformoj plej ofte estas la intermikso de diversaj nocioj kaj la malscio de historia genezo de hodiaŭa situacio. Precipe pri necesecoj kaj avantaĝoj de vegana vidmaniero ekzistas multaj eraroj.
Tial mi decidas skribi tiun tekston por tiuj, kiuj ludas kun penso vidi vegane. Mi estas konvinkigata, ke nur ĝusta informo ebligas ĝustan decidon. Ĉar pli da informoj direktas al pli da ĝustaj decidoj, tiun tekso devus esti legebla por laŭeblaj multaj homoj.
Ekzistas esence tri kaŭsoj por skribi tiun tekston en Esperanto:
John Berger, angla artisto, kiu pentras kaj verkis ĉe televido, priskribis en lia artikulo: "Why we look at animals?" (Kial ni vidas al animaloj) la grandan ŝanĝon de interrilato inter homoj kaj animaloj, kiu okazais en la lastaj ducent jaroj. Tiu ŝanĝo ankaŭ estas konata kiel la evoluo de urbanizado, la koncentrado de homoj en urboj kaj ili malapero el la kamparo.
Tiu evoluo estas normale sidata en interligo kun prospero de huma vivo, eblo por gajni kaj trovi laboron. Ĉiam pli homoj ŝatas vivi en urboj kaj ĉiam malpli vivi en kamparano. Kulturo, sporto kaj publika vivo preskaŭ nur rezidas en urboj. Kaj generale estas vivi en urbo pli ŝatata ol en kamparo. Urbo estas mojosa, kamparo estas dezerta, enuiga kaj malsaĝa.
Ankaŭ la industria evoluo ne estas pensebla sen urboj, kaj kun tio multaj produktoj de nia ĉiutaga bezono. Fakrikejoj bezonas laboristojn kaj laboristoj bezonas loĝejan spacon proksime apud fabriejo.
La urbanizado estis akompata kun pli fortan utiligon de maŝinoj. Ĉiam pli kaj ĉiam pli grandaj maŝinoj estis uzata kaj ili elpuŝis ĉiam pli la animalojn el huma socio.
Sed ne nur la avantaĝoj de huma vivo kaj la uzado de maŝinoj estas tipa por urbanizado, sed ankaŭ la malapero de animaloj. Tiu evoluo ne estis abrupta, sed mola kaj preskaŭ malpercepta. Ĝis ĉirkaŭ 1907 aŭ 1908 kreskis la aro de animaloj en urboj3. Sed ekde tiam la animaloj pli kaj pli malaperis el (modernaj) urboj.
Hodiaŭ oni povas vivi (en urbo) sen iam ajn havas kontakton kun animaloj. Nur birdoj kaj (kelkaj) insektoj vivas en urboj, kune kun kelkajn hundoj.4 Hundoj apartenas al domanimaloj, maniero, kiu ne ekzistas en pasinteco. Sed ankaŭ la libereco de hundoj estos pli kaj pli limigota kaj ĉiam malpli hundoj estas videblaj en urboj.
Oni povas manĝi viandon sen iam ajn vidis bovon aŭ porkon. Oni povas porti ŝuojn sen iam ajn vidis ledon aŭ ledpretigiston. Oni povas enpreni medicinaĵo sen iam ajn vidi la eksperimentojn kun animaloj. Animaloj apartenas al kamparo, ili estas dezerta, enuiga kaj malsaĝa.
Kelkaj modernaj homoj fariĝas histeriaj, se ili ekhavas kontakton kun animaloj. Nur unu abelo aŭ vespo estas sufiĉe por atingi kriantaj amasoj. Modernaj homoj ne volas havi kontakton kun animaloj.
Tiu ne etis ĉiam tiel. Antaŭe animaloj ĉiam ĉeestis. Matene, tagmeze, vespere, nokte. Ĉiam estis animaloj rekte apudaj. Kokoj dormis en kuirejoj (plej ofte sub la benko). La stalo metis normale rekte apud huma loĝĉambroj. Hundoj, ĉevaloj, bovoj, porkoj, kaproj, kokoj - krome musoj, ratoj, serpentoj kaj fiinsektoj ĉia specio. Aldone nature la birdoj kaj la insektoj. Ĉiuj animaloj ĉiam ĉeestis. Sen animaloj nenio povis. Nenia laboro, nenia agrikulturo, nenio milito, nenio vojaĝo, nenio konstruaĵo. Sur preĝejobildoj de renesanco oni povas ofte vidi hundojn en la preĝejo. Eĉ tie eŝtiŝ animaloj normale.
La kontakto inter homoj kaj animaloj estis normala, malvasta kaj ĉiutaga. Vivi sen animaloj ne imagebla. Totala antogonismo al hodiaŭa situaciono.
Estis kaj estas granda neceso de homoj si diferenci de animaloj. Laboroj estas farataj de maŝinoj, nutraĵoj estas produktataj en kaŝaj staloj en kamparo - malproksime de urboj kaj ne videble.5 Kie ĉiam estis eble, homoj evitas kontakton al animaloj. Vivi sur kamparo aŭ en vilaĝoj ne nur evitas pro enui kaj mankaj ebloj por sporto aŭ kulturo, sed ankaŭ pro la eblo trovi animalojn aŭ postlasitaĵoj de animaloj. Multaj homoj jam ne eltenas odoron de bovfeko aŭ similo.
Certe ekzistas unu neceso por kontakto kun animaloj, se oni manĝas viandon, ovojn aŭ fromaĝon aŭ trinkas lakton. Tiu kontakto estas malrekta, sed estas kontakto.
Laŭ mia konvinko la movado de vegetarismo aŭ veganismo nur estas la kontinuigo de fuĝo de animaloj.6 Vegetarismo nur volas malpligrandigi la kontakton al animaloj, veganismo volas abolicii ĝin tute.
Mi ĝis ĉi tie ĉiam skribis 'vegetara' aŭ 'vegana' sen diferencigoj. Mi memkompreneble scias, ke diversaj formoj de vegetarismo aŭ veganismo paralele ekzistas.
Multaj de tiuj formoj eĉ havas proprajn nomojn, kiel 'frutarismo', 'lakto-vegetarismo' ktp. Por simpleco mi ĉi tie uzas jenajn sencojn:
Vegetarismo estas vidmaniero, kun kiu oni nur renoncas je viando. Vegetaranoj povas manĝi fromaĝon, ovojn aŭ jogurton. Ili povas trinki lakton kaj ili povas uzi partoj de animaloj, kiel ledon aŭ kornon.
Eĉ manĝi viandon estas permeseble, se la viando estas de "malaltaj" animaloj, ekzemple insektoj aŭ konkoj.
En kontrasto kun vegetarismo la veganismo ne nur inhibas manĝi viandon, sed ankaŭ fromaĝon, ovon, do ĉio, kiu estas farata de animaloj aŭ partoj de animaloj. Plue, ne nur nutro estas limigita je malanimalaj nutraĵoj, sed ankaŭ uzado de animaloj aŭ partoj de animaloj estas limigita. Ne uzado de ledo, ne uzado de plumoj, ne uzado de korno ktp. Kelkajn veganarojn eĉ malpermesas la posedaĵo de domanimaloj.7
Ĉar la veganismo estas la plej etendata alfiksaĵo, mi de nun volas ĉefe skribi pri tiu. Nur se estas esencaj diferencoj inter vegetarismo kaj veganismo, mi aparolos ilin.
Por ke oni povas taksi la valeron de veganismo, oni devus koni la motovojm, de tiuj homoj veganiĝas. Ĉefe ekzistas tri motivoj: medicinaj, politikaj kaj etikaj (sen valoro de ordo).
Multaj homoj vivas vegetara aŭ vegana, ĉar ili pensas, ke tiu vidmaniero estas pli sana ol vidmaniero kun viando kaj aliaj animalproduktoj. Tiuj homoj opinias, ke (aparte) la manĝado de viando estas malsana. Ĝi rezultas en kancero, angiomalsano, korinfarkto ktp.
Ekzistas multaj "demonstroj", ke senvianda vivo estas pli sana ol kunvianda. Aparte en vegana sceno oni trovas ĉiam indicio al "la plej forta viro de mondo", kiu estas vegano8. Plue oni trovas atentigoj, ke vegana vivo ne nur estas pli sana, sed ankaŭ pli pacema, pli kalma, pli ...
Certe estas bona motivo, se oni volas vivi pli sana. Tiu estas simila ĉe la intenco fari pli sporto, manĝi malpli grasa, trinki malpli alkoholon. Se vegana vidmaniero estus pli sana, do vegana vidmaniero estus bona decidiĝo.
La fondo por veganismo el politika vidaĵo baziĝas sur justeco. La nutriaĵo sur mondo estas tre malegala disdonata. En kelkaj landoj la homoj povas manĝi fakte ĉio. Ne nur nutriaĵo, kiu kreskas en regiono kaj en rekta tempo, sed ankaŭ nutriaĵo, kiu estis transportata tra duona mondo. En aliaj landoj regas malsato kaj nutraĉo.
Produkti viandon bezonas dek foje da energio kaj akvo kiom greno, flanke de la furaĝo estas produkti sur areo, kie ankaŭ homa nutraĵoj povus produkti. Se oni ĉesus manĝi (kaj produkti) viandon, ekzistus multe pli areo por produkti humaj (veganaj) nutraĵo. Tiu (multaj) nutraĵo povas facile estas disdonata al ĉiuj homoj.
Ankaŭ la politika motivo estas bone. Zorgi pri sufiĉe da nutraĵo por ĉiuj homoj estas necesa tasko. Ne nur por hodiaŭ, sed ankaŭ por estoneco. Se la sanĝo de nutro al plantaj nutraĵoj rezultus al pli justa mondo, veganismo estus bona decidiĝo.
El la etika vidpunkto la vegana vidmaniero havas avantaĝo, ke animaloj ne devas suferi plue. La produktado de viando kaj aliaj animalaj produktoj estas (ofte) asociata kun kruelaj produktadometodoj. (Animal)infanoj fariĝas diferencata de iliaj patrinoj. Animaloj ne povas movi sin. Animaloj ne havas permeson por kontakto al aliaj animaloj de sama speco, kaj kaj kaj.
Sed ne nur teniĝo estas terura. Ankaŭ transporto aŭ mortado. La vivo plej ofte estas tre mallonga; Ĵus junulo, estas la vivo limitata. Animaloj, kiuj normale estus izolulo, estus devigata kunvivi kun multaj kunuloj. La listo de kruelaĵoj ŝajnas senfina.
Se homoj ne pli uzas animalan produktojn, ne plu ekzistas fondo por animalteniĝo. Animaoj estus liberaj kaj ne estus plue kruelataj. Ĉesi la suferoj de animaloj ankaŭ estas tre bona fondo por fariĝi vegano.
Mi supre asertas, ke vegansimo estas parto de histora movado de fuĝo de animaloj. Tiu nur eblas, se la motivoj por veganismo ne povas atingi la celojn, kiuj la veganismo pretendas. El tio fondo mi nun okupiĝas kun la demando:
Mi nun ofertis tri motivojn, kial oni fariĝas vegano. Se ĉiuj estas malvere, tiam devas ekzisti alia fondo por fariĝi vegano, kaj tiam mi eble pravas. Tial mi nun devas okupiĝi kun tasko motivojn taksi.
Kun demando al saneco de vegana vidmaniero ekzistas du aspektoj. La unua, ofte diskutata, estas la aspekto de sufiĉa nutro per plantaj nutraĵoj. Oni scias, ke homoj bezonas nutraĵojn. Klekaj povas produkti la huma korpro mem. Aliaj devas provizi de ekstere. Tiuj estas menciataj: esencaj.
Plue kelkaj de tiuj esencaj nutraĵoj devas disponeble en rekta kombinado. Tio opinias ekzemple, ke du partoj de esenca nutraĵo A kun tri partoj de esenca nutraĵo B devas ekzistanta, do nia korpo povas digesti ilin.
En viando ekzistas multaj de esencaj nutraĵoj, kaj en rekta kombinado. Ankaŭ en plantoj ekzistas plej multaj nutraĵoj, sed, se ekzemple ekzistas esenca nutraĵo A en planto X, tiam esenca nutraĵo B nur ekzistas en planto Y. Plue la kombinado ne estas konvena. Eble oni devas manĝi kvanto 1 de planto X kun alian kvanto 2 de planto Y, do la kombinado estas konvena por nia digestado.
Tio estas la situacio por vegetara vidmaniero. Jam tiam oni devas scii tre multe de huma digestado, ke li/ŝi povas nutri rekte. En vegana vidmaniero estas situacio pli komplikata. Sen ovoj, lakto, fromaĝo kelkaj nutraĵoj mankas tute. Speciale la vitamino B12 devas oni aldone enpreni9.
Sed, kiel supre dirata, ekzistas dua problemo, pri tio nur malofte estas parolata: Ne, kio mankas, sed kio estas tro multe en planta nutrado?
La problemo originas el la enhavomatrioj de plantoj. Se oni nur manĝas plantaĵ nutraĵoj, li/ŝi devas manĝi multe pli da nutraĵoj, ol se li/ŝi manĝus (ankaŭ) viandon. La kaŭzo pro tio estas, ke en plantoj ekzistas malpli energio, ol en viando. El tio rezultas ekzemple tio: Se oni normale manĝas (tagmeze) ducent gramoj viando kune kun ducent gramoj planta nutraĝoj, tiam devas oni manĝas sescent gramoj, se oni nur manĝas plantajn nutraĝojn. Sur tio maniero oni manĝas trifoje da plantaj nutraĵoj, kiam oni manĝas ankaŭ viando.
En plantoj ekzistas enhavoŝtofoj, kiuj agas en nia korpo kiel hormonoj. Normala nutrado rezultas en normala hormondispartigo en nia korpo, sed (nur) planta nutrado rezultas en neegalanima hormondispartigio. Kun tio speciale la (tiel menciataj) "Phytoöstrogenoj" estas problemaj. Ĝi agas en korp tiel huma "Östroneno", kio estas problema precipe por virinoj, kiuj mentruacio estas ĝenata. Por junulinoj tio eĉ signifas eble malfekundeco.
Ne, vegetara aŭ vegana vidmaniereo ne estas pli sana ol kiu kun viando, lakto, fromaĝo. De medicina vidpunkto vegana vidmaniere estas rifuzata10
La ĉefpromeso kaj ĉefcelo tiu pozicio estas la nutro por cxiuj homoj, ja mi tiun ne kredas. La problemo de manknutro rezultas ne de manĝi viandon, sed de kvanto de homoj. Jam hodiaŭ ne estas eble ĉiuj homoj nutri kun regenerataj substancoj. Precipa tero estas forkonsumata11, temo, kiu estas tro malmulte diskutas.
En 1970aj jaroj la temo estis ofte diskutis, sed hodiaŭ ŝajnas neniu interesas pri tio. Estas drama situacio! Eble la plej bona priskribo estas, ke mi (ankoraŭ vivante) estis la tri-miliadra homo sur mondo (se mi estas naskiĝita). Hodiaŭ (ĉiam ankoraŭ vivante), ekzistas pli ol 7,3 miliardoj da homoj en la mondo. la kvatno pli ol dubligaĝis, preskaŭ tribliaĝis! Ĉiutage incidas pli ol ducent-mil homoj sur mondo. Ĉe la terura katastro de jaro 2004 en Indonezio, ĉe tiu estis 200 000 homoj mortigitaj, la kvanto da homoj sur mondo grandiĝas!
La biologio konas situaciojn, en tiujn vivas pli estuloj ol laŭ ebleco devus vivi. En tiuj situacoj la populacio iam kolapsas. restas ĉirkaŭ 10% de populacio, kiu estas ebla. Transigata al huma situacio rezultas en jena bildo: Se (ekzemple) cent miliono homoj estas la kvanto, kiu povas laŭnatura vivi sur mondo, tiam nur dek miliono homoj supervivos. Ju pli da homoj vivas sur mondo des pli dura fariĝos la kolapso.
El tio vidpunkto, kaj se la akcepto pravas, ke pli homoj povas farigi nutrata per vegana vidmaniero, tio posicio ne estas pli juste, sed pli maljuste, ĉar pli da homoj devus morti.
Ankaŭ la akcepto, ke vegana aŭ vegetara vidmaniero estus pli juste, devas rifuzata, kiel la akzepto pri medicina avantaĝo. Restas nu ankoraŭ eblo, ke vegetara aŭ vegana vidmaniero estas pli etike.
La ideo estas tiel simple: Se neniu manĝas animalajn produktojn kaj neniu uzas aliajn animalajn produktojn, tiam neniu devas murdi animalojn kaj neniu devas teni ilin. Ne terura teniĝo kaj ne timiga murdo estas necese. Kaj tiam: mondo sen murdo kaj turmentado estas pli bona loko.
Sed - bedaŭrinde -, kiel ĉe multaj simplaj ideoj, ĝi ne funkcias.
La ĉefproblemo ekzistas en tio, ke ni bezonas animalojn! Ekzistas multaj argumentoj por tiu eldiro, do mi ĉi tie nur mencias la plej gravaj.
Ĉe unua pozicio ni bezonas animalojn por sterkado. Se ni kulturas plantojn, ni fine detranĉi ilin. Tiel ni forprenas ŝtofoj el tero, kiuj estas esence por kresko de (jenaj) plantoj. Tial ni devas sterki la tero ĉiu jaro. Kio multaj homoj ne scias: Multe de steraĵoj havas animalan origion. La tri plej gravaj ŝtofoj estas: kalio, azoto kaj fosforo. Azoto povas fariĝi akirata per la 'Haber-Bosch'-operacio12. Kalio kaj fosforo akiras oni nur per minekspluato aŭ de animaloj, en tiuj korpoj ĝi estas akumulata. Sterkado estas farata el sterkakvo, aŭ el la korpoj de animaoj (animalfaruno aŭ ostofaruno). La ekzisto de kalio kaj fosforo en naturo por uzo en minekspluato, preskaŭ estas eluzata. Do oni devas uzi animalojn por sterkado.
Krome ni bezonas animalojn por regeneracio de tero. Mi supre skribis, ke nia maniero de agrikulturo, foruzas tero. Nova tero originas de planta materio, tiu estas transformata per fungoj, bakterioj kaj animaloj. lastaj ĉefe per digestado. Animaloj maĉas, digestas kaj fekas planta nutraĵo, kaj el tio fariĝas (finfine) nova tero.
Ekzistas pliaj argumentoj (ekzemple problemoj ĉe transfero de juraj nocioj al animaloj), sed oni povas jam nun registri, ke veganismo ne estas pli etika (ol aliaj vidmanieroj). Oni povas klarigi tiu, se li/ŝi pensas pri jeno: En veganismo (kaj plej ofte ankaŭ en vegetarismo) ofte estas dirata pri tiu, kiu ne devus: Animaloj ne devus estas murdataj; animaloj ne devus estas tenataj, ktp. Sed (preskaŭ) neniam estas diskutata, kiel mondo devus esti. Se veganoj devus ekspliki kia mondo ili deziri, ili havus problemojn kun ekspliko. Pri tio ofte ne estas pensata, ne de kie ili akiras sterkado, ne de kie ili akiras tero, ktp.
Veganismo ne estas pli sane, ne pli juste, ne pli etike - kial estiĝas kiom homoj veganoj13? Se la kaŭzo ne estas unu de tri supraj motivoj - kio estas tiam la motivo?
Mi supre supozis, ke la premo staras en interligo kun la ducent-jaroj evoluo, en tiu homoj forlasis animalojn. Mi pensas, ke la deziro sen animaloj vivi, estas ne-konscie. Ni ĉiuj ofte havas nekonsciataj impulsoj, sed tiuj tamen estas efikaj.
La deziro, distingi si de animaloj, estas tre maljune. Homoj faras multe, ke ili distingiĝas de animaloj. Ekzemple la tranĉado de haroj kaj la razado. Ekzistas ankaŭ tradicio emfazi difernecojn inter homoj kaj animaloj. Identigado kun animaloj, kiel totemo ĉe indianoj, estis ĉiam plu rifuzata. Jam Aristotelo metis homojn inter animaloj kaj dioj. Tiu tradicio estis kontinuigita de diversaj religioj. Speciale la kristana adorejo, sed ankaŭ islamo aŭ eĉ hinduismo, instruis la diferenco inter homoj kaj animaloj14.
Kiel supre priskribita, tiu tradicio de separado de animaloj, ricevis novan elanon dum la lastaj ducent jaroj. La ekzisto de maŝinoj ebligis la seperado de laboroanimaloj15. En sekvo ĉiam pli homoj perdis kontakton al fundamento de nutro (agrikulturo), kaŭze de urbanizado. Nutraĵoj originas de supervendejo, ĉiuj nutraĵoj estas ĉiam haveblaj, vivo ne havas interligo al "ŝvito de vizaĝo". Sekve (kelkaj) homoj opinias, ke oni ankaŭ en interligo kun nutro povas renonci animalojn16.
Ke la veganismo staras en interligo kun la seperado de animaloj dum la lasta ducent jaroj, oni povas ekkoni ĉe tio, ke la veganismo ankaŭ havas religiajn simptomojn.
Nun vi pravas: "religa" ne estas la trafanta vorto. Sed se oni retumas en veganaj forumoj aŭ rigardas veganan grupon, li/ŝi povus ricevi impreson, ke estus religia grupo, al kiu li/ŝi rigardas.
Gary Francione, kiu estas mencias antaŭe, ekzemple diras: "Veganism is not a sacrifice, it's a joy" (veganismo ne estas oferaĵo, estas ĝojo). Jam la mencio de 'oferaĵo' memoras al religio. Sed ankaŭ alie memoras al religiaj komunumoj: Ĉiam oni parolas pri veganismo. Veganismo estas bone, veganismo estas bele, veganismo prezentas ĝojo. Sed ankaŭ: Povas oni teni katojn vegane? Estas tiu nutraĵo permesata (ekzemple: mielo)? Permesas mia vidmaniero uzado de kuracilo, kiu estas testata kun animaloj?
Ŝajnas ofte, ke ili ne havas alian temon ol veganismon. Ne nur en retforumoj, ankaŭ en veganaj bistroj aŭ trinkejoj. Ne konversacio pri sekso, sporto, libroj... nur veganismo. Iam kaj iam oni parolas pri amikoj, sed plej multe nur, kial li abandonas la vegana vidmaniero aŭ kiel oni povas porti lin reen.
Religiaj komunumoj ofte definas si mem per manĝnormo kaj plej ofte estas manĝmalpermeso. Ne estas permesata manĝi porkon (judismo), ne estas permesata manĝi hundon (islamo), ne estas permesata manĝi viando vendrede (kristanismo), ne estas permesata manĝi bovo (hinduismo). En tiu serio konvenas la vegana vidmaniero, kiu si difini per manĝmalpermeso (kaj maluzado).
Sed ekzistas pliaj indicioj. Oni ofte povas legi (aŭ aŭdi), ke anoj de veganismo kredas, ke ili estas pli bonaj homoj ol aliaj. Ĝuste en retforumoj oni trovas eldirojn, kiujn devalutas aliaj homoj. En germana retforumoj ekzemple ofte ne-veganoj estas nomata: "Fleischfresser". Oni povas traduki tiu kun: Viandomanĝaĉo17. La uzo de '-aĉ-' (en orginala: '-fresser') montras, ke ne-veganoj kiel pli malbonaj homoj estas vidata. Ĉiu, kiu estas ne-vegana, la veganoj kredas, estas kapabla animaloj murdi, teruri, turmenti. Eĉ tiam, se li/ŝi nur aĉetas 'nekorektan' nutraĵon en supervendejo, aŭ portas 'nekorektan' vestaĝon.
Mi ne volas malkomprenata! Mi ne estus kontraŭe religio, mi mem estas ano de religio (kun konvinkiĝo). Mi pensas, ke iu homo bezonas konvinkaĵojn kaj kredon (cetere ĝi ofte helpas). Malbone fariĝas, se la kredo direktas al opinio, ke oni mem estas pli bone ol alioj. Mia konvinkaĵo ne donas rajton juĝi pri alioj, kiuj eble havas alian konvinkaĵon.
La motivoj de veganismo certe estas ne nur bonaj sed bonegaj. Certe estas bonege kaj belege, se oni rifuziĝas al murdi, turmenti, uzaĉi de animaloj. Ĉiu murdo, turmento, uzaĉo estas kondamni. Egala, ĉu ĉe animaloj aŭ ĉe homoj (speciale, ĉar homoj estas animaloj). Problemoj estiĝas, se oni provas la ideojn de veganismo realigi.
Se oni pensas pri la agmanieroj de veganismo, li/ŝi atingas celoj, kiuj neniu povas voli:
Oni povus mencii multe pli, sed jam nun estas videbla, ke veganismo estas ne la ĝusta metodo por atingi la celojn, kiujn veganoj volas atingi. Veganismo estas tro simpla respondo por tre komplika demando. Jam la aspekto de amaso de homoj estas tre komplika. Ĉiu tago la homaro kreskas pli ol ducent mil homoj. Kiam mi estis naskiĝita, mi estis (ĉirkaŭ) la 3 000 000 000 homo. Nuntempe la homaro estas pli ol duobligita. Kaj estos ĉiam pli...
Veganismo estas bone por sozio, por solidareco, por espero. Ĝi direktas al pensado, pensado pri animaloj, pri medio, pri kun-homoj. Sed veganismo ne estas solvo por pli bona mondo.
[1] Fakte mi doktoriĝas pri tiu temo. malantaŭe
[2] Hola Klara! Vi ankaŭ estas parto de tiu teksto ;-) malantaŭe
[3] Tiu mi certe scias nur de uzono, sed mi pensas, ke la situacio estis simile en eŭropo. La unua mondmilito estis maleble sen animaloj. Ne nur ĉevaloj sed ankaŭ bovoj, porkoj, hundoj ktp. malantaŭe
[4] Jes, mi scias, ke pli kaj pli animaloj revenas en urboj, sed ili vivas en kaŝeco kaj ne estas videblaj. malantaŭe
[5] Tiu eldiro strikte nur estas vere en okcidentaj industriolandoj, sed tie ankaŭ ekzistas la plej veganoj. malantaŭe
[6] Mi klarigos tiun konvinkon poste. malantaŭe
[7] Ekstra strikta estas la veganano Gerry Francione, prapensanto de veganismo, kiu estas profesoro en uzono. Li sekas "abolitionistc approach" (abolicia alfiksaĵo), kiu povas valori kiel plej strika pozicio. malantaŭe
[8] Opiniata estas Brendan Brazier, kiu vivas vegane kaj evenkas la triatlonon. Ofte ankaŭ estas mencas Carl Lewis (Malpezatletiko), Patrik Baboumian (Fortatletiko) aŭ Martina Navratilova (Teniso). malantaŭe
[9] Interese la helpiloj, kun kiuj oni povas enpreni tiun vitaminon, estas produkti de animaloj (nature). Tio multaj veganoj ne scias! malantaŭe
[10] Tio ankaŭ trovis (ekzemple) la "Deutsche Gesellschaft für Ernährung" (germana komunumo pro nutrado), kiu vegana vidmaniero strikta rifuzas. malantaŭe
[11] Ekzemple en kanado estas 90% de uzebla tero forkonsumata. De ade plugi la erozi povis disdoni la tero kiel polvo. malantaŭe
[12]Tiu operacio ja havas malavantaĝo, ke ĝi bezonas tre multe da energio. Sekve 'konsumas' tiu operacio multe da medio. malantaŭe
[13] Fakte ne ekzistas tre multe veganoj. En germanio nur estas ĉirkaŭ 0.5% da laĝanraro (laŭ veganaj retforumoj). Ankaŭ en aliaj landoj la kvoto ne estas pli granda. La plejkvanto da vegetaroj loĝas en israelo. Tie ĉirkaŭ la duono da israeloj vivas vegetare. malantaŭe
[14] En hinduismo la seperado ne estas simile strika, ol ĉe la aliaj religioj. Eĉ kelkaj dioj de hinuismo havas animalsimilajn korpojn. malantaŭe
[15] "Laboro" estas opiniata en la plej vasta senco. Vojaĝo, milito, kultivato, ktp. malantaŭe
[16] Tiu nature estas erara! Ni bezonas animalojn por konstruo de tero, ni bezonas animalojn (bakteriojn) por nia digestado, ktp. malantaŭe
[17] Ĉi tie montriĝas, ke Esperanto kun silabo 'aĉ' havas eblojn, kiujn ne-ekzistas en aliaj lingvoj. malantaŭe